Om een gezond lichaam te hebben moet je voldoende bewegen, kan een gezonde geest bestaan zonder mystiek? Dit is een logisch deductief betoog met een persoonlijke noot. De uitgangspunten staan aan het einde van dit betoog.
Rationaliteit
Veel Nederlandse libertariërs gaan uit van rationaliteit, en komen voor een groot deel vervolgens op atheïsme uit. Dit kan mensen die minder rationeel zijn of religieus afschrikken. In dit artikel beschouw ik in hoeverre het rationeel is om ook aandacht te besteden aan voor atheïstische rationalisten minder rationeel lijkende gevoelens en behoeftes. Zodat de atheïsten en de theïstisten binnen de libertarische gemeenschap beseffen dat ze wellicht meer gemeenschappelijk hebben dan ze denken.
Veel mensen streven vooral naar balans. Evenwichtigheid. Menselijk gedrag streeft naar het vervullen van wensen en behoeftes. Dit is ook wat we van Von Mises geleerd hebben. De behoeftes zijn zoals Von Mises betoogt niet alleen materieel van aard.
Uit de menselijke geest (of programmering, of hoe je het ook wenst te noemen) komen verschillende behoeftes naar voren. Het is rationeel om in je leven een balans te vinden tussen liefde, welvaart, vrije tijd en om te gaan met gevoelens van haat en geweld. En negatieve gevoelens te vermijden. Maar is het rationeel om ook aandacht te besteden aan religie? En zo ja hoe zou je dat kunnen doen? Als voorbeeld van het omgaan met in eerste instantie minder rationeel lijkend aspecten van het leven behandel ik de drang naar mystiek.
Mystiek wordt vaak gezien in samenhang met religie, een individu raakt in een andere staat van bewustzijn en beleeft de goddelijke aanwezigheid, soms zelfs alsof god en individu samensmelten. Op het eerste gezicht zullen ongelovigen dit niet kunnen meemaken. Het is ook de vraag of religieuzen zich kunnen voorstellen of mystieke ervaringen door niet religieuzen mogelijk zijn, want het is het samensmelten van de mens met iets bovennatuurlijks.
Mystieke ervaring
De mystieke ervaring vindt echter plaats in de hersenen en zorgt daar voor meetbare activiteit in bepaalde hersengebieden. Zouden niet religieuzen dezelfde hersenactiviteit kunnen ondergaan als religieuzen als die de mystiek beleven? En zou deze hersenactiviteit (ook al staat het dan los van die vereniging met iets hogers) bij een evenwichtig persoon horen?
Eerst, wat zijn mystieke ervaringen? Mystieke belevenissen zijn zeer intens, zijn deels cultureel afhankelijk, en kunnen plaats vinden in de vorm van het gevoel van wedergeboren worden, of een bijna dood ervaring. Het geraken in een status van verlichting, trance, bevrijding, bezetenheid of extase. Een andere meer geconcentreerde vorm van bewustzijn. Voor deze staat van bewustzijn is geen religie nodig. De toestand is op te roepen door meditatie, ritmisch bewegen in combinatie met ritmische muziek of tot op zekere hoogte door bepaalde paddenstoelen of andere stoffen te consumeren. En op langere termijn mogelijk te bevorderen door een ascetische levensstijl en seksuele onthouding.
Mystieke belevenissen komen in bijna alle culturen voor en lijken een levensbehoefte te vervullen. Het is dus aannemelijk dat ook niet religieuzen deze behoefte hebben en de vraag is eerder hoe deze behoefte kan worden vervuld, dan of deze behoefte moet worden vervuld.
In deze overweging wordt ingegaan op het zonder chemische stoffen oproepen van mystieke ervaringen door niet gelovigen. Net zoals je een sportief lichaam bij voorkeur zonder anabolen bereikt is de aanname dat mystieke ervaringen beter via natuurlijke processen en training tot stand kunnen komen.
Meditatie
Meditatie zal naar verwachting de meeste rationele mensen eerder aanspreken dan ritmisch bewegen in combinatie met muziek. Meditatie zorgt voor een focus en andere staat van bewustzijn. En kan prima samengaan met nadenken over bepaalde zaken. Meditatie heeft meerdere voordelen, er is minder stress en verhoogt je gevoel van vrede en welbevinden.
Deze vorm van mystiek sluit ook min of meer aan met hoe de mystiek in Nederlandse kerkgemeenschappen wordt opgewekt en beleefd. Door muziek, soms wierook, symbolen, bidden en reflectie/ concentratie ondergaan de meeste Nederlandse gelovigen de aanwezigheid of de samensmelting met god.
Zelf ervaar ik soms een verhoogde staat van bewustzijn op bepaalde locaties, bijvoorbeeld in bepaalde natuurgebieden. Als ik me dan sterk concentreer eventueel samen met ademhalingsoefeningen kom ik tot iets dat je kan zien als een aparte vorm van bewustzijn. Iets dat vaak rustgevend is. Ik voel me meer in balans. Ik zoek deze staat soms bewust op in bepaalde kerken. Zeker de oude kerken, me dan inlevende in de vele generaties die hier de belangrijkste momenten van hun leven hebben meegemaakt. Natuurlijk is individuele soevereiniteit voor mij belangrijk, maar ik besef dan hoe iedereen een stofje is in de eeuwige cyclus van leven en dood. Het branden van kaarsjes voor een Mariabeeld geeft me een verbinding met mijn ouders. Er zijn mensen die leven, er zijn mensen die gestorven zijn maar waar levende mensen nog aan denken, en er zijn mensen die vergeten zijn. Ik geloof niet in eeuwig leven, maar dat kaarsje voor een Mariabeeld maakt de belevenis veel intenser. Het is een vorm van een spirituele verbinding die me aanspreekt. Het is voor mij een verbinding leggen met diepere vormen van bewustzijn of diepere verborgen hersenlagen. Meer congruentie tussen hersenlagen zorgt waarschijnlijk voor een stabielere persoonlijkheid, en daarvoor is mystiek een middel.
Het is volgens mij aannemelijk dat mystiekachtige ervaringen een positieve invloed hebben op niet religieuzen en dat dit voor deze groep waarschijnlijk het beste door meditatie kan worden opgewekt. Het streven naar meer innerlijk evenwicht is voor mij een rationele activiteit; dit kan plaatsvinden zonder meteen zweverig te worden. Rationaliteit kan daarom tot aandacht voor mystiek dan wel spiritualiteit voeren!
Uitgangspunten voor dit betoog en het betoog nader toegelicht.
Evolutie en rationaliteit
De mens is voor mij een product van evolutie niet van god, en de evolutie heeft ons gemaakt tot wat we zijn, een sociaal wezen met soms irrationeel lijkende aspecten. En complexe hersenen met meerdere niveaus die deels los van elkaar functioneren. De mens is sociaal en complex en geen rationele robot. Omdat ik denk ben ik, maar ben ik meer dan denken? Irrationeel lijkende aspecten als een drang naar religie en bijvoorbeeld muziek zijn een gegeven. Hoe gaat een rationaliteit claimend individu daarmee om? Zijn de drang naar geloof, en soms ook geweld geen relicten uit het verleden die de mens moet ontstijgen? Is de logische conclusie dan niet deze relicten af te stoten? Ik ben van mening van niet. De evolutie heeft een mens geschapen die groepsdier is. Een groepsdier met tribale aspecten. Om tot een hechte homogene groep te komen kunnen een eigen geloof, muziek, cultuur maar ook geweld naar andere groepen bevorderlijk zijn. Vanuit het soevereine individu als alleenstaande eenheid is dit overbodig. Voor de mens als groepsdier was (en is?) dit wel degelijk nuttig. De mensen die stabiele groepen konden vormen overleefden en daardoor zitten deze groepsgevoel bevorderende genen volgens mij in ieder van ons. Het is onlosmakelijk met ons verbonden. Vandaar ook dat velen harmonie en evenwicht als belangrijke levensfactoren zien. In plaats van rationaliteit. Ik kom tot een gedeeltelijke synthese. Mensen die uitgaan van een strikte slechts op het individu gerichte rationaliteit kunnen deze synthese afwijzen. Ik wil de genetische programmering naar groepsdier niet ontkennen, en voor zover nuttig en mogelijk integreren. Niet iedere genetische drang is voor mij acceptabel. Ik ga uit van het NAP, iets dat overigens ook bevorderlijk is voor het functioneren van een groep en heel belangrijk in deze tijd, tussen groepen onderling. Ik ben geen voorstander van oorlogen. Mijn anker is mijn rationaliteit. Die beseft dat er gelukkige gevoelens kunnen voortkomen uit bijvoorbeeld kunst. Dat ik een completer leven heb als ik daar open voor sta. Evenals het onderdeel zijn van een groep. En zo dus ook mijn betoog over rationaliteit en mystiek.
Verder ontdekken
Er is een beperkt aantal mensen met heel heftige mystieke ervaringen, ze zijn ervan overtuigd god te zijn. Dit wordt door wetenschappers als een afwijking beschouwd. Zie deze video vanaf 1:22:
Daarnaast speelt emergentie nog een rol die ik in mijn verhaal niet heb meegenomen. De som is meer dan de delen. Hier een voorbeeld:
Dit kan ook op andere terreinen van het menselijk functioneren spelen. Dit is deels ook nature versus nurture (nurture dan ten dele verklaard door emergentie). Vanuit de genetische programmering kom ik tot bepaalde conclusies, indien er echter culturele taboes zijn op mystiek dan kan de behoefte er wel zijn maar pakt het niet altijd positief uit om hier aandacht aan te geven.