De Staatspiet

Hij komt, hij komt. Ieder jaar keert de Zwartepietendiscussie weer terug naar Nederland. Voor- en tegenstanders van het uiterlijk en de rol van het hulpje van Sinterklaas staan lijnrecht tegenover elkaar. De afgelopen jaren is deze discussie echter steeds gewelddadiger geworden waardoor je het je kunt afvragen in hoe verre het nog wel een discussie of debat te noemen is. Waar gaat de discussie over en hoe kunnen we tot een conclusie komen?

Bron van frustratie

Het koloniale verleden van Nederland is een feit, net als de slavernij. Als mensen over honderd jaar terug zullen kijken naar de schandalen van onze tijd en zouden zeggen “ach, die toeslagenaffaire was gewoon de tijdsgeest”, wat zouden we dan wel niet denken? We zouden de tijdsgeest van de huidige tijd ook niet moeten kunnen gebruiken om hedendaagse misdaden goed te praten.

Hoewel niet iedereen in de Zwarte Piet het slavernijverleden herkent, is het ook niet ver gezocht. Witte man als leider, zwarte man als onderdaan. Met zo’n verleden zit slavernij hier en daar nog in onze cultuur, zelfs bij de overheid worden racistische motieven teruggevonden. Er zijn al vele pogingen gedaan om het uiterlijk van de piet bij te werken. Van het verwijderen van de oorbellen die slaafs overkomen tot het menselijk behandelen van de pieten in bijvoorbeeld Tv-programma’s en films. De vraag blijft echter of je met zo’n beladen onderwerp als slavernij wel genoegen kunt nemen met compromissen. Er zullen vast mensen zijn vinden dat het genoeg is veranderd om niet meer met slavernij te vergelijken is, maar de zorgen van hen die het er wel in zien blijven een scherpe motivatie voor ze om fel tegen de Piet te blijven protesteren.

De voorstanders van Zwarte Piet zien deze geschiedenis er vaak niet in, of vinden dat het wel genoeg is aangepast om iets nieuws te zijn dat los staat van de oude Pietenvorm. Ook zijn er verschillende verhalen over de oorsprong van Zwarte Piet. Waren het slaven of toch bekeerde Moren? De vraag komt naar boven waarom er dan meer aanpassingen nodig zijn. Is dat omdat er daadwerkelijk mensen gekwetst worden door het karakter, of spelen andere motieven mee? Er lijkt een groter thema mee te spelen.

Kritiek op de Piet komt namelijk niet alleen uit Nederland, maar ook uit de rest van de wereld. Dat schuurt bij voorstanders, want wat hebben beroemdheden uit het buitenland met hun eigen dubieuze hypocriete levens of de VN nou met Nederlandse tradities te maken? Voorstanders zien vaak een grote invloed vanuit het buitenland op onze cultuur die onze tradities uitdagen om ze te vervangen door progressieve waarden. Wanneer onze tradities in de ogen van het buitenland niet overeenkomen met deze waarden worden er pogingen gedaan het vieren van de tradities te stoppen, een zogenaamde cancel culture.

Voor voorstanders van Zwarte Piet is de Piet vaak een streep in het zand. ´Tot hier en niet verder´ is de gedachte erachter, want door de cancel culture worden al veel tradities onder een vergrootglas gehouden. Ook hebben veel mensen het gevoel dat ze moeten oppassen met wat ze zeggen, omdat er anders sociale gevolgen kunnen zijn of hun carrière in gevaar komt door mogelijke ophef. Het gebeurt nog te vaak dat de Pietendiscussie als een opzichzelfstaande discussie word gezien, in plaats van onderdeel een grotere discussie.

De voor- en tegenstanders staan al lange tijd lijnrecht tegenover elkaar, en er lijkt geen einde in zicht. Als we er niet voor kunnen zorgen dat het debat tot een conclusie komt, kunnen we wellicht proberen om in ieder geval de schade voor de maatschappij ervan te beperken.

Staatsreligie

Na de val van het Romeinse rijk was in Europa de Rooms-Katholieke kerk de meest invloedrijke vorm van gezag dat overbleef. Terwijl het continent de middeleeuwen inging kreeg de kerk een grote rol in de politiek van de opkomende staten. Oorlog, diplomatie en wetgeving verliep direct of indirect via de kerk die onafscheidelijk werd met de politiek. Er was in die staten maar één religie die deze invloed mocht uitoefenen en die positie was eeuwenlang de norm. De staatsreligie had veel macht en andere religies werden in verschillende maten onderdrukt. De boodschap van de kerk werd soms hervormd, maar aan de macht van de kerk twijfelde vrijwel niemand.

Dat veranderde in 1517 toen Martin Luther zijn 95 stellingen publiceerde als reactie op de verkoop van aflaten. Er kwam in Europa een beweging op gang die hervorming en compromissen met de Rooms-Katholieke kerk niet langer meer als oplossing zag en naar een andere wereld wilden zonder het gezag van de Paus en Rooms-Katholieke gewoontes.

Het Protestantisme was geboren, en de gevestigde leiders waren verdeeld in kampen van zij die kritiek van de nieuwe beweging omarmden en wilden beschermen, en zij die deze beweging als ketters zagen of als gevaar voor de traditionele orde. Geweld volgde.

De Protestanten trokken kerken binnen en verrichtten de Beeldenstorm waarbij de afbeeldingen van Christus werden kapotgemaakt die ingingen tegen hun versie van de Bijbel. De Rooms-Katholieken wilden het Protestantisme de kop indrukken en kwamen met een verbod op Protestantse activiteiten. Als reactie op deze vervolgingen bewapenden de Protestanten zich bij hun bijeenkomsten, de hagenpreken. Gewapende burgerij vormde de basis voor religieuze vrijheid zoals we die nu kennen.

Doordat de kerk zo’n machtige positie had, duurde het niet lang totdat discussie veranderde in oorlog. Al zal persoonlijke overtuiging van de leiders van landen vast ook een rol hebben gespeeld, er stond simpelweg te veel geld en macht op het spel om het geloof van burgers aan toeval over te laten vonden ze. Het gevolg was een tijdperk van haat, honger en ziektes door het vele geweld.

De parallellen met de Zwarte Pietendiscussie zijn duidelijk. Ook hier hebben we te maken met een traditie die diep geworteld is in onze cultuur en identiteit. Ook hier hebben we te maken met voor- en tegenstanders die lijnrecht tegenover elkaar staan. En ook hier lijkt de discussie steeds gewelddadiger te worden, met bedreigingen en geweld tegen aanhangers van de andere Pietenvorm.

Als we kijken naar de geschiedenis van de staatsreligie en de Reformatie, kunnen we daar wellicht lessen uit trekken voor de Zwarte Pietendiscussie. Het is belangrijk om te erkennen dat tradities kunnen veranderen, dat de beleving van traditie per persoon kan verschillen, en het is belangrijk om te beseffen dat geweld en dreigementen geen oplossing zijn.

De synthese

Het aanpassen van traditie is zelden een eenvoudig proces, zeker wanneer de authenticiteit van de noodzaak ervan in twijfel wordt getrokken. Wat wellicht een geruststelling kan zijn voor beide partijen is dat grote veranderingen aan de Sinterklaas traditie al vaker zijn voorgekomen. Sinterklaas begon namelijk helemaal niet als een Nederlandse traditie, maar als een Katholieke. De Sint, een hoge titel in de Katholieke kerkelijke rangorde, stuurt knechten naar Nederland vanuit Spanje, een stevig Katholiek land, om de goede kinderen te belonen en stoute kinderen mee terug te nemen naar Spanje.

Het is niet vreemd dat door de jaren heen deze traditie veranderde in het traditioneel Protestantse Nederland. Niet alleen Katholieken wilden Sinterklaas vieren, al sinds de 19^e eeuw worden er pogingen gedaan om Sinterklaas te veranderen tot een seculier feest, zodat het voor de rest van het land ook een feest is waar ze aan mee kunnen doen. Ze zullen het woord diversiteitsbeleid waarschijnlijk niet gebruikt hebben toen, maar het idee erachter is wel vergelijkbaar met de kritiek van de huidige Pietendiscussie. Het aanpassen van de Sinterklaastraditie is verre van iets nieuws en gebeurde al voordat Woke bestond.

Ik denk dat het aanpassen van de pietenvorm naar een beeld waar ook de demonstranten het mee eens zijn mogelijk is, als de demonstranten maar begrijpen dat zolang internationale bedrijven en organisaties zoals de VN zich ermee blijven bemoeien het niet gezien zal worden als oprechte kritiek maar als een verandering die ons van bovenaf wordt opgelegd. Cultuur zoals volkstradities moeten van de bevolking zelf komen, anders is het niet authentiek. De Zwarte Pietendiscussie is een Nederlandse traditie en dat moeten we zo houden.

Voor de fanaten in de discussie gaat het er om wiens pietenversie de staatspiet wordt en daarmee de grote pot subsidiegeld mag ontvangen van de overheid. Het einde van staatsreligie bracht geen einde aan religieuze discussie, maar voorkwam wel veel religieus geweld. Net zoals we kerk en staat hebben gescheiden, moeten we Piet en staat scheiden zodat cultuur weer een discussie in plaats van een veldslag wordt. De Zwartepietendiscussie is een zielig voorbeeld van hoe cultuur eronder lijdt wanneer het door politici die subsidiegeld verdelen georganiseerd wordt in plaats van door de bevolking zelf. Schaf de Staatspiet en cultuursubsidies af en je krijgt een rationelere en beschaafdere samenleving waar iedereen beter van wordt.

Zelf heb ik meer problemen gehad met het personage van Sinterklaas zelf. Een buitenlandse religieuze autoriteit die spionnen naar Nederland stuurt om het gedrag van onze kinderen in de gaten te houden, waarom vinden we dat wél normaal eigenlijk? Grote Tech bedrijven worden er op aangesproken wanneer ze privacy schenden, dus waarom de Sint niet? Misschien zoek ik er wel teveel achter en zoeken mensen gewoon een excuus om een feestje voor kinderen te geven en maakt de achtergrond niet veel uit.